اثر اندازه بذر بر کاهش اثر سوء تنش خشکی در مراحل مختلف رشد ژنوتیپ‌های نخود سفید (Cicer arietinum L.)

این بررسی در دو آزمایش در شرایط مزرعه (گیاه کامل) و آزمایشگاه (مرحله گیاهچه‌ای) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه انجام شد. در آزمایش مزرعه‌ای که به صورت کرت‌های دوبار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و به مدت سه سال زراعی(92-1389)انجام شد، سطوح تنش خشکی شامل یک‌بار آبیاری بلافاصله پس از کاشت، دوبار آبیاری (زمان کاشت + مرحله گلدهی) و سه بار آبیاری (زمان کاشت + مرحله گلدهی + مرحله پر شدن غلاف‌ها) در کرت‌های اصلی، ژنوتیپ‌ها (ارقام آرمان، آزاد، ILC 482 و یک توده بومی ترکیه) در کرت‌های فرعی و اندازه بذر (درشت، متوسط و ریز به ‌ترتیب با قطر بیش از 8، 8 تا 6 و کمتر از 6 میلی‌متر) در کرت‌های فرعی- فرعی قرار گرفتند. آزمایش مرحله گیاهچه‌ای به صورت فاکتوریل با سه عامل و ژنوتیپ، اندازه بذر و سطوح تنش در قالب طرح کاملاً تصادفی و با سه تکرار انجام شد. دو عامل‌ ژنوتیپ و اندازه بذر مانند آزمایش مزرعه‌ای بودند و عامل تنش خشکی در پنج سطح (صفر به عنوان شاهد، 2/0- ، 4/0- ،6/0- و 8/0- بار با استفاده از PEG6000) بود. برای ارزیابی تحمل خشکی از شاخص‌های STI، MP و GMP استفاده شد. تجزیه واریانس مرکب داده‌ها در آزمایش مزرعه‌ای نشان داد که اندازه بذر بر عملکرد دانه و عملکرد زیست توده آفتاب خشک از نظر آماری اثر معنی‌داری نداشت ولی بیشترین عملکرد دانه متعلق به بذرهایی با اندازه متوسط و درشت (به ترتیب 901 و 900کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج آزمایش مرحله گیاهچه‌ای نشان داد که بیشترین مقادیر وزن تر و خشک گیاهچه متعلق به بذرهای درشت بود. جمع‌بندی نتایج در هر دو شرایط آزمایشی نشان داد که رقم آزاد و لاین ILC 482 متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ به تنش خشکی بودند. بین اندازه بذر و عملکرد در شرایط تنش در هر دو مرحله گیاه کامل و گیاهچه‌ای همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود داشت (به ترتیب r = 0.979 وr = 0.998). با توجه به نتایج این بررسی، انتخاب ژنوتیپ‌ و اندازه بذر مناسب به منظور کاهش اثر سوء تنش خشکی در کشت نخود دیم قابل توصیه است.